Elizatea, eliza baten inguruan dagoen auzoa edo baserri multzoa da. Euskal Herriko udal egituraren oinarrizko unitatea zen eta erabakiak hartzeko herriko elizaren atarian auzokide guztiak biltzetik zetorkion izena. Gaur egun, Aramaion gehiago erabiltzen da auzoaren kontzeptua.
Guztira bederatzi auzo daude, eta horietatik Ibarra da erdigunea. Elizate batzuetan auzo bat baino gehiago dago.
Arexola elizatearen barnean Arexola eta Arriola auzoak daude. Festak Santa Marina egunaren bueltan ospatzen dira, uztailaren 18an.
Eliza nagusia Santa Marinaren omenezkoa da. XVI mendekoa da, eta barneko egurrezko ganga oso berezia da. Letazur baseliza ere auzoan kokatzen da. 1744an eraikita, behin baino gehiagotan berritu izan da. Bailarako eraikin erlijioso zaharrenetako bat da eta ehorzketa lekua izan zen.
Elizate honen historia Arexola familiarekin lotuta dago, sortu eta izena eman baitzion. Erdi Aroan jauntxo familia indartsuenetako bat bizi zen bertan. «Arexola»ren etxea da, Aramaioko historian, haraneko garrantzitsuenetariko bat.
Elizate honen barnean kokatzen dira Altzaga, Azkoaga eta Zabola. Bertako eliza San Joan Batailatzailearen omenezkoa da. Festak San Juanetan, ekainaren 24aren bueltan ospatzen dituzte.
Auzo honetan Salturri baserria (Azkoaga) kokatzen da, herriko baserri zaharrenetako bat. Eusko Jaurlaritzak monumentu izendapena eman zion.
Informazio gehiago hemen:
Horrez gain, ermita ezberdinak daude auzoan. Santa Ageda ermitan ospatzen dute auzotarrek San Juan bezperako sua. Auzunean San Adrianen omenezko ermita bat ere kokatzen da, abuztuaren amaieran ospatzen da bertako festa.
Eliza Jasokundearen Andra Mariaren omenezkoa da. Auzoko festak Andra Mari egunean ospatzen dira, abuztuaren 15ean. Diotenez, aspaldi, auzoetako bilerak arte edo zuhaitz berezien azpian ospatzen ziren. Horregatik iritsi dira gaur egunera, eliza askoren atarietan, zuhaitz berezi hauek. Barajuengo egungo artea gaztea den arren, aurretik beste batzuk egon ziren leku berean.
Aramaioko familia ospetsuenak eta boteretsuenak auzo honetan zuen bere etxea: Torralde. Dorretxea auzoko muino batean kokatzen zen, nahiz eta gaur egunera ez den iritsi begi bistan ikusi daitekeen aztarnarik.
Arangio mendizerraren magalean udalerriko auzorik garaiena da. Auzoa kokatuta dagoen lekuagatik elur gehien egiten duen auzoa ere bada.
Eliza San Migelen omenezkoa da eta jaiak irailaren azken asteburuan ospatzen dira. Arangion kokatzen den Santa Kruz ermita auzo honen barnean dago. Horrez gain, eraberrituta dagoen errota auzunearen erdian kokatzen da eta ondoan bolatoki irekia dauka. (Bisitatu daiteke, baino Udaletik kudeatzen dira).Urkiolako Natur parkeko sarrera bat dago bertan.
Udalerriaren iparraldean kokatzen den auzoa da. Donemiliagaren omenezko eliza da bertakoa eta festak azaroaren hasieran ospatzen dituzte. Urkiolako Natur parkeko sarrera bat dago bertan.
Udalerriaren zentroan kokatzen da eta Aramaioko herritarren ia erdia bertan bizi da. Udaletxea, komertzioak, eskola eta mediku etxea hemen kokatzen dira.
Ibarra auzoaren barnean daude Zalgo, Eguzkierripa, Errotabarri eta Arraga auzuneak.
Auzune honetako eliza nagusia, baita udalerrikoa ere, Zalgo auzoan kokatzen zen. Diotenez, Torraldeko familiaren erreferentziazko eliza Zalgoko hau zen. XIX. mendearen hasieran, Zalgoko elizaren egoera txarra zela eta, Ibarra erdigunean eraiki zuten egun eliza nagusia den San Martinen omenezko eraikina. Garaiko moda jarraituz eliza neoklasikoa da.
Herriko hegoaldeko sarrera ondoan kokatzen den Bañera izeneko parkean, garai batean bainuetxea izan zuela erakusten duen aztarnak aurkitzen dira: bainua hartzeko bainera bat eta errekan ur sulfurosoen iturburu bat.
Herriko plazan udaletxea, XVIII mendeko eraikin barrokoa, Sastiña ermita (San Sebastianen omenezkoa) egun ekintza kulturaletarako erabiltzen dena eta Udalaren eraikina den hiltegia daude. Hiltegian, gaur egun, Elikadura subirautza oinarri duen elkarte bateko elikagaien denda eta udal-artxiboa daude.
Festak San Martinen omenezkoak dira. Azaroaren 11a da herriko jai egun ofiziala baina festak uztaileko lehen asteburuan ospatzen dira.
Ibarran ermita asko daude. Lehenago aipatutako Sastiña alde batera utzita, Ibabeko Andra Marik debozio handia dauka. Eguzkierripan kokatzen den eraikin hau XVI. mendean jada eraikita zegoen eta gaur egun bizirik dirau bere Kofradiak. Beste 9 ermita daude elizate honetan.
Arabako administrazio batzarrak edo kontzejuak, udalerria baino lurralde-eremu txikiagoko erakundeak dira. Nortasun juridikoa eta jarduteko gaitasuna dute, eta autonomia osoa dute beren interesak eta oinarri dituzten kolektibitateenak kudeatzeko.
Araban 355 kontzeju daude; horietatik 61 Gasteizko udalerrian daude. Kontsultatu kontzeju guztien zerrenda: Artículo principal:Anexo:Concejos de Álava
Oleta, Arangio mendizerraren mediterranear isurialdean kokatzen da. Gainontzeko auzoekin alderatuz lautada batean kokatutako gunea da, Otxandiotik gertu dagoena.
Auzo honetan kokatzen da “limitadoa”, 500 hektareako lur eremu berezia. XV. mendean Elvira de Leyba, Juan Alonso de Muxika, Aramaioko kondearen amak lurren usufruktua eman zion Otxandioko herriari, herentzian. Gaur egun lur eremu honen gaineko jabetzaren eztabaidak bizirik dirau.
Eliza Andre Mariaren Sorkundearen omenezkoa da eta jaiak abuztuaren 15ean ospatzen dituzte.
Aramaiok Erdi Aroan eta Aro Modernoan izan zituen burdinolen erdiak Oletan kokatzen ziren, Atxin errekaren bidean. Aurtola burdinola XVIII mendeko burdinola da eta Eusko Jaurlaritzak monumentu izendatu zuen 2001 urtean.
Udalerriaren ekialdean kokatzen den elizatea da. Bi gunez osatua dago: Suña eta Untzilla.
Eliza San Pedroren omenezkoa da eta festak urriaren hasieran ospatzen dituzte. Ermita ezberdinak izan dituen arren, gaur egunera iritsi den bakarra San Migelen omenezkoa da. Auzo honetan kokatzen da Muru baserria ere, bere garaian dorretxe izandakoa eta historia testuetan 1592. urtean aipatzen dena. Auzo honetan bolatoki estalia dago.
Kurtzetako portutik jaitsi eta aurkituko dugun lehenengo elizatea da hau. Auzo ezberdinek osatzen dute: Gureia, Zubieta eta Uribarri.
Erdi Aroko familia boteretsuetako bat Gureia auzoko Garai etxea zen, gaur egun Jauregi izenarekin ezagutzen da baserria.
Eliza San Estebanen omenezkoa da eta baseliza ugari daude auzo honetan: San Bartolome, Santiago, Mariaka eta San Kristobal. Mariarka (Marixeka) Albinako urtegiaren ondoan dago, eta Arabako Foru Aldundiaren parke bat du ondoan. San Kristobal ermitan udalerriko ikuspegi paregabea dago eta Arangio mendizerrarako ibilbide asko bertatik hasten dira.
